Năm tháng đầu năm, xuất khẩu gạo của Việt
Nam gặp nhiều khó khăn với giá trị đạt 1,1 tỷ USD, giảm 10,7% so với
cùng kỳ. Nhận định về tình hình này, Bộ Công Thương cho rằng có nhiều
nguyên nhân như một số thị trường hạn chế nhập gạo Việt Nam, cạnh tranh
khốc liệt với gạo các nước khác...
Tìm kiếm thị trường mới
Theo Hiệp hội
Lương thực Việt Nam (VFA), nguyên nhân xuất khẩu (XK) gạo giảm là do sản
lượng XK đến hầu hết các thị trường chính như Philippines, Trung Quốc,
Indonesia... đều giảm. Khối lượng gạo XK 5 tháng đầu năm 2015 ước đạt
2,1 triệu tấn, giảm 11% so với cùng kỳ 2014.
Trung Quốc vẫn là thị trường nhập khẩu gạo lớn nhất của Việt Nam với
khoảng hơn 30% thị phần. Tuy nhiên, từ đầu năm đến nay, XK sang thị
trường này vẫn xu hướng giảm. Tính riêng 4 tháng đầu năm, giảm 28,11% về
khối lượng và giảm 31,06% về giá trị.
Đại diện một
doanh nghiệp (DN) XK gạo lớn ở khu vực phía Nam cho biết, thị trường XK
gạo những tháng đầu năm còn ảm đạm, các hợp đồng cũ ký từ năm 2014 thì
không còn nhiều trong khi các hợp đồng mới thì manh mún, nhỏ lẻ. “Một số
hợp đồng XK sang Trung Quốc cũng vơi dần”, lãnh đạo công ty cho hay.
Theo các doanh
nghiệp, Trung Quốc đang kiểm soát chặt chẽ việc nhập khẩu gạo theo hình
thức qua biên giới và tăng cường nhập khẩu theo đường chính thức từ
nhiều nguồn cung cấp với giá thấp của Ấn Độ, Pakistan, Myanmar. Do đó,
việc XK gạo của Việt Nam chịu nhiều ảnh hưởng, số lượng hợp đồng của các
DN giảm mạnh.
|
Theo ông
Phạm Quang Diệu, chuyên gia lúa gạo của Công ty Phân tích và Dự báo thị
trường Việt Nam, để tháo gỡ khó khăn cho XK gạo, cần tổ chức lại sản
xuất. Các địa phương kiểm soát việc trồng lúa gạo theo quy hoạch của
Chính phủ, có những quy định chặt chẽ trong khâu chế biến XK nhằm hạn
chế những loại gạo cấp thấp. Nhà nước nên có chính sách hỗ trợ DN xây
dựng kho dự trữ lúa gạo, đầu tư khoa học kỹ thuật để nâng cao chất lượng
sản phẩm. Các bộ, ngành cần theo dõi sát diễn biến thị trường nhập khẩu
lúa gạo, tránh tình trạng cung vượt cầu, dẫn tới giá giảm; chú trọng
các thị trường XK truyền thống nhưng vẫn mở rộng các thị trường mới,
giàu tiềm năng. |
Từ sự nổi lên
của các nước XK gạo mới này, Thứ trưởng Bộ Công Thương Trần Tuấn Anh
trong phiên họp báo thường kỳ mới đây đã đưa ra nhận định rằng: “Bây
giờ, thị trường gạo là của người mua chứ không phải của người bán”. Sự
cạnh tranh này buộc ngành lúa gạo Việt Nam phải có sự điều chỉnh.
Theo ông Huỳnh
Minh Huệ, Tổng Thư ký VFA, tới nay, Trung Quốc chưa phân bổ hạn ngạch
nhập khẩu chính ngạch nên khó có thể biết được thị trường này sẽ diễn
biến ra sao trong thời gian tới. Bên cạnh đó, ngoài thị trường chủ đạo
là Trung Quốc thì tất cả các thị trường XK gạo khác của Việt Nam cũng
đang gặp khó khăn.
Theo dự báo của
VFA, thị trường năm 2015 có nhiều thay đổi. XK gạo vào Trung Quốc sụt
giảm. Khu vực châu Phi vẫn là thị trường XK gạo lớn thứ hai của Việt Nam
(năm 2014, Việt Nam mất 60% thị phần tại thị trường này do cạnh tranh
với gạo Thái Lan và Ấn Độ). Thái Lan sẽ tiếp tục chiếm lĩnh thị trường
này do lợi thế giá cạnh tranh. Do đó, gạo Việt Nam cần tìm kiếm các thị
trường XK mới để bù đắp cho sự sụt giảm tại các thị trường truyền thống.
Hiện, VFA đang tìm cách xúc tiến XK gạo sang thị trường Tây Á và Nam Á.
Không tăng doanh nghiệp đầu mối xuất khẩu
Trước ý kiến
cho rằng cần mở rộng số DN đầu mối tham gia XK gạo để tăng khối lượng và
giá trị XK, theo Thứ trưởng Trần Tuấn Anh, thời điểm này chưa cần thiết
phải mở rộng. Theo đó, XK gạo sang các thị trường lớn cần các DN chuyên
nghiệp, tổ chức tốt. Nếu để quá nhiều DN tham gia kinh doanh như trước
đây thì sẽ phát sinh nhiều bất cập, dẫn đến cạnh tranh không lành mạnh,
giá sụt giảm, lợi bất cập hại cho gạo Việt Nam.
Thứ trưởng cho
biết, từng có thời kỳ, số lượng DN XK gạo của Việt Nam lên đến 300 - 400
DN. Khi đó, hiệu quả cũng có nhưng rất nhiều bất cập. Trong đó, có sự
cạnh tranh không lành mạnh của các DN, ép giá nông dân. Nhiều DN không
đủ tiềm lực tài chính để phát triển thị trường, gắn kết với các vùng
nguyên liệu. Vấn đề không phải là nhiều hay ít DN XK mà quan trọng là
tiềm lực tiếp cận thị trường của DN.
Trước khi có
Nghị định 109/2010 của Chính phủ quy hoạch các DN XK gạo thì mặc dù khối
lượng XK gạo chỉ 5 - 7 triệu tấn nhưng giá gạo liên tục bị giảm. “Bởi
vậy, Chính phủ đã phải quy hoạch lại, đảm bảo sự cân đối giữa số lượng
DN với quy mô XK gạo, đảm bảo lợi ích người nông dân và DN. Số lượng các
DN đầu mối được Chính phủ cấp phép hiện tương đối ổn định ở mức gần 150
DN”, Thứ trưởng Trần Tuấn Anh cho biết.
Bên cạnh đó,
cũng cần rà soát lại các DN đã được cấp phép mà hoạt động không hiệu
quả, có thể thu hồi. Đại diện Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) cho
biết, dù được cấp giấy phép nhưng có DN cả năm không XK tấn gạo nào. Do
vậy, phải căn cứ vào kết quả XK, đưa ra điều kiện phân loại DN, tránh
tình trạng ngồi giữ giấy phép mà không làm gì.
